Για πρώτη φορά στη ζωή μου, είχα την ευκαιρία να συζητήσω με έναν ζητιάνο. Έχω μιλήσει πολλές φορές με ζητιάνους αλλά αυτή τη φορά η συζήτηση δεν έμεινε στις δυσκολίες της ζωής και τα χτυπήματα της μοίρας.
Υπάρχει η λανθασμένη εντύπωση πως οι περισσότεροι ζητιάνοι είναι άστεγοι.
Ο δικός μου ζητιάνος δεν είναι άστεγος. Αυτό το είχα καταλάβει, πριν μιλήσουμε, γιατί τον συναντούσα για πολλά χρόνια στο κέντρο της Αθήνας. Έχοντας γνωρίσει αρκετούς άστεγους -ειδικά μετά την χρεοκοπία της Ελλάδας-, ξέρω καλά πως, όταν ένας άνθρωπος μένει για χρόνια στον δρόμο, πάει από το κακό στο χειρότερο, μέχρι που εξαφανίζεται.
Ο δικός μου ζητιάνος είναι Έλληνας, μένει σε σπίτι, έχει οικογένεια και είναι στην ίδια κατάσταση για πάρα πολλά χρόνια, ενώ δεν θα απέκλεια να έχει και μια δουλειά κάπου -έστω για λίγες ώρες-, για να δικαιολογεί εισοδήματα και να κοινωνικοποιείται. Αυτό το τελευταίο δεν μου το είπε, το σκέφτηκα.
Ο δικός μου ζητιάνος είναι επαγγελματίας ζητιάνος. Δεν κρίνω, απλά το γράφω. Δεν είναι μυστικό πως υπάρχουν επαγγελματίες ζητιάνοι, δεν το μαθαίνετε από εμένα. Ούτως ή άλλως, δεν κάνω έρευνα για τους ζητιάνους και την επαιτεία, την εμπειρία μου με έναν συγκεκριμένο ζητιάνο περιγράφω.
Βέβαια, δεν μπορώ να γίνω και πολύ περιγραφικός, γιατί δεν είμαι και ρουφιάνος, ενώ δεν θα ήθελα να βλάψω τους ζητιάνους ή οποιονδήποτε άλλον.
Αυτό που έχει ενδιαφέρον στους ζητιάνους είναι ότι θεωρούνται άνθρωποι του περιθωρίου -δεν είναι πάντα έτσι-, ενώ το πιο ενδιαφέρον είναι ότι πρέπει να προκαλέσουν τον οίκτο και τη συμπάθεια των συνανθρώπων τους και να πείσουν ότι είναι θύματα της ζωής, για να επιβιώσουν.
Τι κάνει έναν ζητιάνο να είναι πετυχημένος ζητιάνος;
Σε κάποιες περιπτώσεις, τα χτυπήματα της μοίρας είναι εμφανή στον ζητιάνο αλλά δεν είναι όλες οι περιπτώσεις ίδιες. Στη περίπτωση του αρτιμελή ζητιάνου με τον οποίο μίλησα, αυτό που είχα σκεφτεί είναι πως τον φαντάζομαι με κανονικά ρούχα και περιποιημένο, όταν δεν φοράει τα ρούχα της “δουλειάς”. Πώς το σκέφτηκα αυτό; Ο καθένας θα μπορούσε να το σκεφτεί αλλά οι άνθρωποι δεν προσέχουν καθόλου τους ανθρώπους γύρω τους, ενώ οι ζητιάνοι και οι άστεγοι είναι για τους περισσότερους σαν αόρατοι. Μπορεί να δώσεις χρήματα σε έναν ζητιάνο και να μην προσέξεις καν το πρόσωπό του. Δηλαδή, μπορεί να τον πετύχεις σε άλλο πόστο δυο ώρες αργότερα, και να του δώσεις ξανά χρήματα, επειδή δεν τον θυμάσαι.
Οι επαγγελματίες ζητιάνοι έχουν πολλούς ανταγωνιστές στις μέρες μας, αφού ο πλανήτης έχει γεμίσει από θύματα, που δεν χρειάζεται να σταθούν ή να καθίσουν ρακένδυτα στο πεζοδρόμιο, για να πουλήσουν την αυτοθυματοποίησή τους.
Υποθέτω πως το Διαδίκτυο και τα social media βοήθησαν πολύ στην εξάπλωση των θυμάτων και στη μετατροπή της θυματοποίησης σε πανδημία αλλά και βιομηχανία. Βιομηχανία θυμάτων.
Δεν υπάρχει μέρα που να μην πετύχω “θύματα” στο Διαδίκτυο -αλλά και σε κοινωνικές συναναστροφές- και μάλλον αυτό δεν συμβαίνει μόνο σε εμένα.
Αν το σκεφτείς λίγο, κάθε άνθρωπος θα μπορούσε να προσποιείται το θύμα και να το ρίχνει στην κλάψα -δεν μιλάω για το παράπονο που είναι ανθρώπινο-, αλλά, ευτυχώς, δεν συμβαίνει αυτό.
Δεν ξέρω πόσες φορές τα τελευταία χρόνια είπα σε ανθρώπους που γνωρίζω και έχουν όλα τα θέματά τους λυμένα, “εντάξει, ρε παιδιά, δεν είμαστε και πρόσφυγες”.
Για να παίξεις το θύμα με επιτυχία, έχεις πολλές επιλογές.
Μπορείς να επικαλεστείς μια σκληρή παιδική ηλικία, με μια χαροκαμένη μάνα, έναν αυταρχικό πατέρα, ή μια αυταρχική μάνα και έναν μέθυσο ή απόντα πατέρα, αν και η χαροκαμένη μάνα πουλάει πιο πολύ γιατί είναι κι αυτή θύμα, ως γυναίκα, αφού σήμερα για όλα φταίει η πατριαρχία και η τοξική αρρενωπότητα. Και για την κλιματική κρίση αυτά φταίνε.
Καλό είναι, επίσης, να ανήκεις σε κάποια “μειονότητα”, να είσαι “διαφορετικός” -στο “διαφορετικός” χωράνε τα πάντα σήμερα, από το να έχεις παρανυχίδες και πιτυρίδα μέχρι το να έχεις εφτά δάχτυλα- και να περιγράψεις το bullying που έχεις δεχτεί στο σχολείο, στη γειτονιά, στους χώρους εργασίας κλπ.
Αν έχεις την ατυχία και δεν ανήκεις σε κάποια μειονότητα, μπορείς να υποκριθείς πως ανήκεις σε μειονότητα. Δεν γράφω σε ποιες μειονότητες αναφέρομαι, αφενός γιατί όλοι καταλαβαίνετε και αφετέρου γιατί είναι τόσες πολλές που θα πρέπει να γράφω μέχρι αύριο για να τις γράψω όλες, ενώ, μέχρι να τελειώσω, θα έχουν δημιουργηθεί και άλλες μειονότητες.
Μειονότητα θεωρούνται και οι γυναίκες, αν και είναι περισσότερες, αλλά κανείς δεν το σκέφτεται αυτό, ενώ δεν καταλαβαίνουν πόσο μειωτικό για τις γυναίκες είναι αυτό. Σημασία έχει πώς θα παίξεις το θύμα και θα πουλήσεις τη θυματοποίηση, όχι τι πραγματικά συμβαίνει.
Και η κατάθλιψη είναι ένα πολύ ωραίο εργαλείο για να παίξεις το θύμα. Βέβαια, οι πολίτες στις δυτικές χώρες μάλλον έχουν όλοι κατάθλιψη, αφού η κατάθλιψη είναι μια ασθένεια της Δύσης -στις φτωχές χώρες δεν προλαβαίνουν να πάθουν κατάθλιψη γιατί πρέπει να εξασφαλίσουν το φαγητό τους και το νερό τους- αλλά τουλάχιστον σε αυτή την περίπτωση λες την αλήθεια, αν και θα πρέπει να κάνεις κάπως πιο δραματική την κατάθλιψή σου, για να πουλήσει.
Η κατάθλιψη είναι πολύ καλό εργαλείο θυματοποίησης, αν τυχαίνει να είσαι πλούσιος, δεν ανήκεις σε κάποια μειονότητα και δεν έχεις κάποια χαροκαμένη μάνα.
Περιέργως, η κατάθλιψη των πλούσιων και διάσημων εκτιμάται περισσότερο -κανείς δεν νοιάζεται για την κατάθλιψη της κυρίας που καθαρίζει το σπίτι ή του κυρίου στον πάγκο με τα αλλαντικά στο σούπερ μάρκετ-, ενώ, αν είσαι πλούσιος και διάσημος, θα βρεθούν πολλοί να πουν “μπράβο του που το είπε δημόσια”, λες και το να έχεις κατάθλιψη -που έχουν όλοι αλλά δεν είναι …περήφανοι για αυτό- είναι κάποια ηρωική πράξη.
Επίσης, είναι σημαντικό να εφευρίσκεις διαρκώς “εχθρούς” και να διαφημίζεις τις επιθέσεις που δέχεσαι εσύ που είσαι θύμα.
Και βέβαια, πρέπει να παίρνεις πάντα θέση υπέρ των άλλων “θυμάτων”. Όπου βλέπεις “θύμα”, τοποθετείσαι αμέσως.
Φυσικά, όταν τοποθετείσαι για τα νεκρά μωρά των Παλαιστινίων -προσεκτικά πάντα για να μη θίξεις τους Ισραηλινούς-, ο σκοπός σου είναι να τραβήξεις την προσοχή των “πελατών” πάνω σου και να πεις “Ναι, ξέρω πως συμβαίνει αυτό το τρομερό πράγμα αλλά κοιτάξτε κι εμένα τι πονόψυχος που είμαι, αν και όλοι ξέρετε πόσο βασανισμένος άνθρωπος είμαι”.
Όπου βλέπεις γυναίκα να κακοποιείται, παιδί να κακοποιείται, γενικά όπου βλέπεις πραγματικά θύματα -για τα οποία δεν σε νοιάζει καθόλου-, πρέπει να μπαίνεις αμέσως με αλληλεγγύη για το θύμα στη συζήτηση για να μην ξεχνούν οι άλλοι πως κι εσύ είσαι θύμα. Βέβαια, δεν πρέπει να το παρακάνεις γιατί δεν πρέπει να ξεχνάς πως τα άλλα θύματα -ειδικά, τα πραγματικά θύματα- μπορεί να σου κλέψουν τους “πελάτες”.
Προσοχή, δεν πρέπει να τα κάνεις όλα αυτά μαζί, γιατί θα σε πάρουνε χαμπάρι. Ένα-ένα. Και να φροντίζεις να υπενθυμίζεις στους άλλους πόσο θύμα είσαι.
Πρόσεξε μην ξεχαστείς και ποζάρεις χαρούμενος και ανέμελος. Είσαι θύμα, μην το ξεχνάς. Ακόμα κι αν εμφανιστείς κάποια στιγμή χαμογελαστός, έχε το νου σου το χαμόγελό σου να είναι πικρό και να θυμίζει στους άλλους τα “βάσανα” που πέρασες και περνάς.
Επίσης, πρόσεξε να μην παίρνεις ποτέ πολιτική θέση γιατί θα χάσεις “πελάτες”. Οι ζητιάνοι δεν ενδιαφέρονται καθόλου για τις πολιτικές πεποιθήσεις των ανθρώπων που θα τους δώσουν χρήματα. Δεν τους ενδιαφέρει αν είναι δημοκράτες ή φασίστες.
Οι ζητιάνοι -στο δρόμο, στο Διαδίκτυο, στην κοινωνία- αντιμετωπίζουν τους πάντες -εκτός από τους άλλους ζητιάνους-, όπως και οι πολυεθνικές. Οι πολυεθνικές προσπαθούν να πουλήσουν τα προϊόντα τους σε όλους, οπότε πρέπει να προσέχουν πολύ τα διαφημιστικά που κάνουν, γιατί μπορεί κάποιο σλόγκαν ή κάποια εικόνα να θεωρηθεί προσβλητική για κάποια “μειονότητα” και να της κάνουν cancel οι “ευαίσθητοι” καταναλωτές.
Οι ζητιάνοι, οι πολυεθνικές και οι άνθρωποι που υποδύονται τα θύματα ως επάγγελμα, πρέπει να φέρονται σαν τον Μάικλ Τζόρνταν, τον καλύτερο, μάλλον, παίκτη του μπάσκετ στην Ιστορία του αθλήματος, που, φυσικά, είναι μαύρος.
Όταν το 1990, γινόταν η μάχη για τις θέσεις στη Γερουσία στην πατρίδα του Τζόρνταν στη Βόρεια Καρολίνα, ο υποψήφιος των Δημοκρατικών, ήταν ένας μαύρος Αμερικανός, ενώ ο αντίπαλός του, ο υποψήφιος των Ρεπουμπλικανών, ήταν ένας λευκός με ρατσιστικές θέσεις. Όταν ζητήθηκε από τον δημοφιλέστατο Μάικλ Τζόρνταν να κάνει μια δήλωση υπέρ του μαύρου υποψηφίου των Δημοκρατικών, ο Τζόρνταν -που θησαύριζε και ακόμα θησαυρίζει από πωλήσεις αθλητικών προϊόντων με το όνομά του- αρνήθηκε και απάντησε “Και οι Ρεπουμπλικανοί αγοράζουν παπούτσια”.
Φυσικά, και οι Ρεπουμπλικανοί αγοράζουν παπούτσια και δεν πρέπει ποτέ να δυσαρεστείς τους πελάτες σου. Άλλωστε, ο Τζόρνταν δήλωσε ευθέως και πολύ κυνικά κάποτε “Φτιάχνω παπούτσια για τα λευκά παιδιά, όχι για τα φτωχά μαύρα παιδιά. Το να φτιάχνω παπούτσια για τα φτωχά μαύρα παιδιά, θα ήταν σαν να άνοιγα εστιατόριο για ανθρώπους χωρίς στομάχια” (σ.σ. Ορίστε, και ο πλούσιος μαύρος Μάικλ Τζόρνταν λέει, ουσιαστικά, πως ο μόνος ρατσισμός είναι κατά των φτωχών, ανεξάρτητα από το χρώμα τους. Αλλά η Αριστερά -στις ΗΠΑ και αλλού- αρνείται να το αντιληφθεί και επιμένει πως ο λευκός άστεγος έχει πλεονέκτημα απέναντι στον μαύρο δισεκατομμυριούχο. Είπαμε, η βλακεία δεν παλεύεται.)
Ζούμε σε έναν κόσμο γεμάτο “θύματα”.
Εντυπωσιαζόμαστε πια όταν ακούμε ανθρώπους να λένε “φταίω εγώ για ό,τι μου έχει συμβεί”.
Σε λίγο, θα θεωρούμε περίεργο όποιον αναλαμβάνει τις ευθύνες του και δεν κλαίγεται για τις ευθύνες των γονιών του, τις ευθύνες των δασκάλων του, τις ευθύνες των συμμαθητών του και όλων των άλλων που τον έκαναν θύμα. Γιατί φταίνε πάντα οι άλλοι. Εμείς είμαστε αθώοι. Για όλα.
Το να είσαι θύμα έγινε επάγγελμα. Επάγγελμα θύμα.
Η κλάψα πουλάει. Βέβαια, όχι για πάντα. Και όχι στους ίδιους ανθρώπους.
Αυτό, ο δικός μου ζητιάνος το ξέρει. Γι’ αυτό αλλάζει πόστα. Ή κινείται σε περιοχές που αλλάζουν οι άνθρωποι. Το κέντρο της Αθήνας είναι γεμάτο τουρίστες. Αλλά και ανταγωνιστές.
Αυτοί που παίζουν τα θύματα -ως επάγγελμα- στο Διαδίκτυο ή στην κοινωνία δεν έχουν αυτήν την δυνατότητα.
Και πώς ξεχωρίζεις αυτούς που παίζουν τα θύματα;
Μάλλον από τις εμπειρίες που έχεις από ανθρώπους στη ζωή σου.
Όταν γνωρίζεις προσωπικά ανθρώπους που, πραγματικά, έχουν υποστεί συντριπτικά χτυπήματα στη ζωή και τα αντιμετωπίζουν με αξιοπρέπεια χωρίς να τα “διαφημίζουν”, όταν ξέρεις ανθρώπους με καρκίνο που δεν το είπαν καν ούτε στους δικούς τους ανθρώπους -για να μην τους στενοχωρήσουν- και το είπαν μόνο όταν πια δεν μπορούσαν να το κρύψουν άλλο, όταν ξέρεις ανθρώπους που η ζωή πέρασε από πάνω τους και συνεχίζουν να παλεύουν, όταν γνωρίζεις ανάπηρους ανθρώπους -όταν αυτοί οι άνθρωποι μιλούν μεταξύ τους ή με τους φίλους τους δεν λένε “είμαστε ΑΜΕΑ”, λένε “είμαστε ανάπηροι”- που όχι μόνο δεν πτοήθηκαν από την αναπηρία τους αλλά σπούδασαν, δούλεψαν σκληρά και μεγάλωσαν παιδιά και εγγόνια, δεν μπορεί να μην αντιληφθείς πως το πρόσωπο που ζητάει τη συμπαράσταση της …παγκόσμιας κοινότητας επειδή κάποιο άλλο πρόσωπο έκανε κακούς χαρακτηρισμούς στα social media ή στην δουλειά για την εμφάνισή του ή το βάρος του, προσποιείται το θύμα για να κερδίσει κάτι.
Επίσης, ξέρει ο καθένας από τον εαυτό του πως, όταν του συμβαίνει κάτι άσχημο, όταν υπάρχει κάποια απώλεια στη ζωή του, όταν περνάει δύσκολα, δεν ψάχνει για κάμερες και ακροατήριο για να κλάψει, ούτε για like και καρδούλες στο Διαδίκτυο. Ψάχνει μια γωνιά για να κλάψει μόνος του.
Οπότε, να είστε πολύ καχύποπτοι με τους ανθρώπους που ψάχνουν κάμερες και κοινό για να κλάψουν.
Και μην παίξεις το θύμα. Πάρε την ευθύνη της ζωής σου. Όσο μπορείς.
(Το κείμενο είναι αφιερωμένο στον δικό μου ζητιάνο, αν και μάλλον δεν θα το διαβάσει. Μου έμαθε πολλά πράγματα αλλά κι εγώ είχα κάτι να του πω. Αν και μάλλον το ήξερε.)
(Για μια ακόμα φορά, να γράψω για το εξαιρετικό βιβλίο του Πασκάλ Μπρυκνέρ, “Ο Πειρασμός της Αθωότητας” -Εκδόσεις Αστάρτη. Το διάβασα όταν κυκλοφόρησε -πριν από 30 χρόνια σχεδόν- και μου έκανε πολύ καλό, γιατί περιγράφει την θυματοποίηση των ανθρώπων αλλά και κάποιων εθνών, όπως οι Εβραίοι και οι Έλληνες. Παραθέτω το σημείωμα από το οπισθόφυλλο του βιβλίου:
“Είναι πολύ δύσκολο να είσαι ελεύθερος, κύριος και δημιουργός του πεπρωμένου σου. Η υπευθυνότητα είναι ένα αβάσταχτο φορτίο, μας αλυσοδένει με τις συνέπειες των πράξεών μας. Πώς να απολαύσουμε την ανεξαρτησία μας αποφεύγοντας τα καθήκοντα και τις υποχρεώσεις που συνεπάγεται; Είτε υιοθετώντας την αμεριμνησία και τον εγωισμό του παιδιού είτε φορώντας το μανδύα του θύματος.
Ο παιδισμός και η θυματοποίηση είναι οι δύο μεγάλες ασθένειες του σύγχρονου ατόμου, μας λέει ο συγγραφέας της Μελαγχολικής Δημοκρατίας σε αυτήν την εκπληκτική μελέτη του πάνω στην ψυχολογική, οικογενειακή, ερωτική, κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα της τόσο ταραγμένης εποχής μας.
Κατά τον Μπρυκνέρ, το παιδί και το θύμα εκπροσωπούν στα μάτια μας την κατεξοχήν αθωότητα – είναι απαλλαγμένα από κάθε ευθύνη. Και, μες στην παραζάλη μας, η πιο βολική διέξοδος είναι να καταφύγουμε σε αυτήν. Όμως, αν θέλουμε πράγματι να φτιάξουμε έναν καλύτερο κόσμο, πρέπει να αποφύγουμε τις εύκολες λύσεις, να οπλιστούμε με τη σοφία της καρδιάς και του νου. Μόνο έτσι θα μπορέσουμε να αντισταθούμε τον πειρασμό της αθωότητας.”)
από: pitsirikos.net
