Γράφει ο Νίκος Καραχάλιος -Πρόεδρος FORUM 2020
Η Ευρώπη διολίσθαινε προς την ύφεση ακόμη και πριν την εμφάνιση του Covid-19. Ο ιός μετατρέπει την χθεσινή πιθανότητα σε σημερινή βεβαιότητα. Με τα οικονομικά εργαλεία που διαθέτουμε η κρίση δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί:
α) Γιατί έχει μια πρωτοφανή διπλή ιδιότητα: είναι κρίση ζήτησης, αλλά ταυτόχρονα και κρίση προσφοράς. Για πρώτη φορά στην οικονομική ιστορία δεν πλήττεται μόνο η μία πλευρά του άξονα supply – demond, αλλά και οι δύο μαζί.
β) Για πρώτη φορά η κρίση δεν είναι περιφερειακή (regional), αλλά παγκόσμια (global). Ακόμη και οι δύο Παγκόσμιοι Πόλεμοι του 20ου αιώνα είχαν αφήσει ανέγγιχτες κάποιες χώρες-κλειδιά (Ελβετία, Ισπανία, Τουρκία, κ.α.) ή ολόκληρες περιοχές του πλανήτη (Αφρική (πλην της Βόρειας), Κεντρική και Λατινική Αμερική, Αυστραλία, κ.α. Εδώ όπως φαίνεται η πανδημία δεν θα αφήσει σε ησυχία ούτε τους Βουδιστές μοναχούς στο Θιβέτ.
Υπάρχουν λοιπόν λύσεις ή τα προβλήματα της επόμενης ημέρας θα είναι τόσο μεγάλα που θα υποτάξουν την παγκόσμια κοινότητα;
Λύσεις θα υπάρξουν αν η πολιτική προταχθεί της οικονομίας. Αν οι πολιτικοί αλλάξουν οι ίδιοι τους κανόνες που έμαθαν μέχρι τώρα να «παίζουν» με τις ζωές μας.
Όταν οι κρίσεις είναι γιγαντιαίες, οι λύσεις δίνονται από τα αυτονόητα. Αναζητάμε πρώτα τις βασικές αρχές που οδήγησαν την κοινωνία των εθνών στην πρόοδο – Συνεργασία – Σύνθεση – Συλλογικότητα – Συντονισμός.
Δυστυχώς όμως τα όποια αυτονόητα είναι και τα πιο δύσκολα να εφαρμοστούν ειδικά σε μια συγκυρία σαν αυτή που βρίσκει στο τιμόνι ηγέτες είτε άφρονες (Τραμπ) είτε αυταρχικούς (Πούτιν), είτε ελλειμματικούς (σχεδόν το σύνολο των Ευρωπαίων). Όλοι κατώτεροι των περιστάσεων, ανίκανοι να αντιληφθούν το macro – περιβάλλον, -τη μεγάλη εικόνα- και να προτάξουν το υπερεθνικό «εμείς», πάνω από το κοντόφθαλμο εθνικό «εγώ», αδύναμοι και άτολμοι να προσαρμόσουν τις συμπεριφορές τους ανάλογα με την κρισιμότητα του αόρατου Μαύρου Κύκνου που τινάζει στον αέρα τα πιόνια της -κατά Μπρεζίνσκι- «Παγκόσμιας Σκακιέρας».
Αφού λοιπόν ένας κορωνοϊός από μόνος του μπορεί να αλλάξει τους όρους του παγκόσμιου παιχνιδιού, οι ηγεσίες πρέπει να αλλάξουν και αυτές.
Το ερώτημα είναι μπορούν;
Και αν ναι με τί ταχύτητα (speed), τί ρυθμό (pace) και τί συγχρονισμό (timing).
Για άλλη μια φορά μια σειρά από μαγικές λέξεις που αρχίζουν από «Σ» καθορίζουν το πλαίσιο των αρχών που οφείλουν να καθορίσουν το αύριο του πλανήτη.
Μέχρι σήμερα είχαμε Απερισκεψία και Ακρισία, Ανταγωνισμό και Αδιαφορία, Διαφορές και Διαφωνίες, Μαραθώνιες Διαβουλεύσεις και Καθυστερήσεις. Από αύριο χρειαζόμαστε Σύνεση και Συναίνεση, Συνεργασία και Συλλογικότητα, Σύνθεση και Συντονισμό. [Δεν επιτρέπεται να διερχόμαστε την τρίτη εβδομάδα της κρίσης αυτής και να μην έχουν συναντηθεί ακόμη ο Πρωθυπουργός με τον Αρχηγό της Αντιπολίτευσης, αλλά και τους άλλους πολιτικούς αρχηγούς, για να περάσουν στους Έλληνες πολίτες ένα μήνυμα εθνικής συναίνεσης για την πανδημία.
Μπορούν όχι μόνο οι συνήθως διαφωνούντες Ευρωπαίοι, αλλά και οι ηγέτες του σύγχρονου κόσμου (G-8, G-20 κ.α.) να βάλουν στην άκρη τις διαφορές τους και να προχωρήσουν σε σύνθετες και συνθετικές λύσεις;
Η πρόσφατη ιστορία δεν μας δίνει καθησυχαστική απάντηση. Αν δει κανείς την έλλειψη συναίνεσης στα εξ ίσου σημαντικά θέματα της κλιματικής αλλαγής, οι πιθανότητες να αλλάξει το πολιτικό DNA της κοντόφθαλμης πολιτικής ελίτ των γραβατομένων αποφοίτων των IVY LEAGUE SCHOOLS που αποδεικνύουν καθημερινά πως στερούνται κοινής λογικής, συναισθηματικής νοημοσύνης και ενσυναίσθησης, είναι ελάχιστες.
Ο ίδιος ο Πλανητάρχης αποτελεί από μόνος του τον ισχυρότερο φορέα πολλαπλασιασμού αρνητικής δυναμικής της κρίσης. Δεν παραδέχεται ότι υπάρχει υπερθέρμανση και δεν αποδεχόταν -μέχρι πρότινος- πως οι ΗΠΑ μπορεί να χτυπηθούν από τον κορωνοϊό. Υποτιμούσε εγκληματικά την πανδημία και ισχυριζόταν πως οι ΗΠΑ έχουν μόνο 32 κρούσματα μέχρι που η πραγματικότητα τον οδήγησε -ευτυχώς- σε μια μεγαλοπρεπή μεταστροφή.
Την ίδια στιγμή σε εκ διαμέτρου αντίθετη τροχιά, ο Γάλλος Υπουργός Οικονομικών Bruno le Maire δηλώνει πως χρειάζεται ένα «γιγαντιαίο οικονομικό πακέτο» για να αντιμετωπιστεί η πανδημία. Σωστά.
Τα ερωτήματα όμως είναι καυτά:
α) πόσο μεγάλο θα είναι το «πακέτο» αυτό; Θα υπάρχουν τα τεράστια κεφάλαια που απαιτούνται;
β) σε ποια κράτη θα δοθεί όταν όλοι υποφέρουν;
γ) σε ποιους τομείς (π.χ. βιομηχανία, υπηρεσίες, μεταφορές) θα δοθεί προτεραιότητα; Ποια είναι τα συλλογικά όργανα όπου όλοι οι παραπάνω ελειποβαρείς θα «καθίσουν στο ίδιο τραπέζι» να αποφασίσουν και να συζητήσουν; Εδώ δεν θα μπορούν κυριολεκτικά να συνευρεθούν στον ίδιο χώρο το επόμενο κρίσιμο διάστημα, ακόμη και αν το θέλουν… Ο Τραμπ απαγόρευσε τις υπερατλαντικές πτήσεις χωρίς να ενημερώσει κανέναν!
Το πρωτοφανές έλλειμμα ηγεσίας και η ασυνεννοησία γίνονται εντονότερα όσο βαθαίνει η κρίση. Οι Κινέζοι αποκρύπτουν πολύτιμα ιατρικά ευρήματα και επιδίδονται σε ένα ατελέσφορο blame game με τους Αμερικανούς και χαζά JamesBondικά παιχνίδια.
Τα αντιπαραδείγματα μόνο των τελευταίων είκοσι ημερών είναι πολλά. Επιλέγουμε μόνο τρία: Αντι-παράδειγμα 1ο: Η Ευρωζώνη των 19 μελών που μοιράζονται το κοινό νόμισμα και διακυβερνάται από άκαμπτους κανόνες δημοσιονομικής πολιτικής θα πρέπει να «χαλαρώσει». Αυτό σημαίνει ότι θα καταστρατηγηθεί ο «ιερός κανόνας» της ελεγχόμενης κυκλοφορίας του χρήματος.Είναι έτοιμοι οι «φίλοι» μας οι Γερμανοί να επιτρέψουν στην ΕΚΤ (Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα) να συμπεριφερθεί ως FED;
Όσο η Γερμανία -αλλά και οι βόρειοι «δορυφόροι» της (Ολλανδία, Φινλανδία, κ.ά.)- που έχουν βαθιά πολιτισμική αντιπάθεια στα χρέη, χρησιμοποιούν τις κρίσεις για να κουνούν δασκαλίστικα το δάκτυλό τους στους δήθεν «τεμπέληδες» του Μεσογειακού Νότου (και να κερδίζουν από τις «δήθεν» λύσεις που επουλώνουν μόνο περιστασιακά τις πληγές τους)- δεν δείχνουν έστω και την ελάχιστη διάθεση αλλαγής μοντέλου, λύση όχι μόνο δεν θα βρίσκεται, αλλά οι ανισότητες θα διευρύνονται. Ακόμη και σε τόσο δύσκολους καιρούς, η Ιταλική Κυβέρνηση χρειάστηκε να πάρει πρώτα την έγκριση της Ε.Ε. για να δώσει βοήθεια ύψους 7,5 δις ευρώ στους πληγέντες.
Κάθε τέτοια «συναινετική» απόφαση κοστίζει σε χρήμα, αλλά αυτή τη φορά η καθυστέρηση για το πράσινο φως των Βρυξελλών κοστίζει και σε χρήμα και σε εκατοντάδες ανθρώπινες ζωές.
Αντι-παράδειγμα 2ο: Στα νοτιοανατολικά σύνορα της Ευρώπης -που συμβαίνει να είναι τα ελληνικά- ο Ταγίπ Ερντογάν (του ενός μέχρι πρότινος συμπτώματος…) βρίσκει την «ευκαιρία» (!) να εξαπολύσει μια ανθρώπινη μεταναστευτική βόμβα εναντίον της χώρας μας. Ακόμη και μετά την «πίεση» (;) των Ευρωπαίων, τουρκικές μπουλντόζες επιχειρούν να κατεδαφίσουν το συρματόπλεγμα που ορίζει τα σύνορα των δύο χωρών.
Αντι-παράδειγμα 3ο: Εν μέσω της πανδημίας, η Σαουδική Αραβία θεώρησε καλό να ρίξει στα τάρταρα τις τιμές του πετρελαίου, ενώ το παράδειγμά της το ακολούθησε και η Ρωσία, με αποτέλεσμα η τιμή της βασικής ενεργειακής πηγής του πλανήτη να βυθιστεί στο χαμηλότερο σημείο των τελευταίων 30 ετών.
Εκ πρώτης όψεως ο στόχος είναι να οδηγηθούν σε χρεωκοπία Αμερικανικοί ενεργειακοί κολοσσοί. Το βαρέλι πωλείτο $31,13, έπεσε 25% σε μια μόλις ημέρα και στη μισή τιμή από την αρχή του χρόνου. Ο Τραμπ αντέδρασε άμεσα και απελευθέρωσε ένα πακέτο 50 δις δολαρίων για την αντιμετώπιση της κρίσης, του οποίου μεγάλο μέρος θα επενδυθεί ως «ενεργειακό ομόλογο» για την αγορά φθηνού πετρελαίου… Είναι όμως αυτή η λύση επαρκής; Ο Τράμπ πιστεύει πως ναι γιατί στα τέλη του 2015, αρχές του 2016 η αμερικανική οικονομία αντιμετώπισε κάτι ανάλογο στην αγορά των commodities, αλλά τότε ούτε η κατανάλωση ούτε οι υπηρεσίες επηρεάστηκαν και η κρίση ξεπεράστηκε. Σήμερα όμως ο Covid-19 έχει δημιουργήσει ένα εντελώς διαφορετικό πιο πολυπαραγοντικό και εφιαλτικό τοπίο.
Γι’ αυτό την ίδια στιγμή οι αγορές βυθίζονται παγκοσμίως χωρίς να μπορεί κανένα αόρατο χέρι να τις συγκρατήσει. Η Apple έχασε το 30% της κεφαλαιοποίησής της (από 1,5 τρις δολάρια, έπεσε στο 1 τρις, απώλεσε δηλαδή 500 δις δολάρια σε λίγες μόνο ημέρες). Πόσα i-phones θα χρειαστούν για να αναπληρωθεί η ζημιά; Το τί συμβαίνει στις μετοχές των αεροπορικών εταιριών δεν περιγράφεται.Οι ελπίδες που θέλουν μια ανάκαμψη «τύπου V» με την ραγδαία πτώση να ακολουθεί ένα εξίσου εντυπωσιακό «rebound», διαψεύδονται.
Μια σειρά μεγάλων πολυεθνικών -που θα δουν και την κατανάλωση να μειώνεται δραματικά- και τις γραμμές εφοδιασμού τους με υλικά να καταρρέουν μπορεί να αντέξουν την πτώση ή και το πάγωμα του τζίρου τους, θα αντέξουν όμως το χρηματοοικονομικό κόστος, αν δεν προλάβουν να κάνουν roll over δάνεια που με τόση επιθετικότητα συσσώρευαν την τελευταία 5ετία;
Αν το κάνουν, είτε γιατί θα τους δοθεί το πράσινο φως από τα κράτη είτε από τους δανειστές τους, θα αντέξουν οι τράπεζες; Και αν αυτοί είναι οι τεράστιοι κίνδυνοι για τις μέχρι εχθές παντοδύναμες πολυεθνικές, ποια θα είναι η τύχη των μικρομεσαίων επιχειρήσεων; Μάλλον θα τις παρασύρει ο Covid-19 σαν τον λίβα που καίει τα σπαρτά.
Ο κύκλος είναι φαύλος, μαύρος και δυσοίωνος. Ένα παγκόσμιο κραχ δεν απέχει πλέον πολύ και βρισκόμαστε στον πρώτο μήνα μιας κρίσης, που ακόμα και τα καλά σενάρια προβλέπουν να κρατήσει τουλάχιστον τρεις.
Αυτός ο αριθμός μας φέρνει στο μυαλό το motto των Τριών Σωματοφυλάκων του Αλεξάνδρου Δουμά: «όλοι για έναν και ένας για όλους», όπου «όλοι» είναι η παγκόσμια κοινότητα και «ένας» ο ιός.Χωρίς τα μαγικά και αυτονόητα «Σ» και χωρίς το «S» (Speed) της ταχύτητας στη λήψη αποφάσεων ο κόσμος μας το καλοκαίρι θα είναι νέος, αλλά δεν θα είναι ούτε ωραίος, ούτε γενναίος…Η επόμενη ημέρα θα αφορά σχεδόν αποκλειστικά διαχείριση καταστροφών, και σε τέτοια σενάρια, οι πιο αδύναμοι κρίκοι της γεωπολιτικής αλυσίδας των εθνών (βλέπε Ελλάδα) θα είναι αυτοί που θα υποφέρουν και περισσότερο.
Υ.Γ. Από το 2009 όταν ιδρύσαμε το think tank FORUM 2020 διατυπώναμε σε κάθε παρέμβασή μας πως ο κόσμος σε δέκα χρόνια θα έχει αλλάξει τόσο που η Ελλάδα αν κινηθεί με εκτός πλαισίου λογικές θα βουλιάξει. Όχι μόνο χάσαμε με τα 3 Μνημόσια μια ολόκληρη δεκαετία, αλλά συνεχίζουμε να θριαμβολογούμε για αυτονόητες «μεταρρυθμίσεις» που έπρεπε να έχουν ολοκληρωθεί από το 1990. Ίσως το ΣΟΚ του Covid-19 μας βγάλει από τον εθνικό λήθαργο. Πολύ αμφιβάλω αφού η ορθή προτροπή «Μένουμε Σπίτι» δημιουργεί εξ ορισμού ένα πλαίσιο διαχείρισης της κρίσης από τον βολικό «εθνικό καναπέ» της αδράνειας.
